Best value for taxpayer’s money, meer waarde voor de centen van belastingbetaler; dat is toch wel het adagium voor de overheidsinkoper. Na de bouwfraude werd dit vooral gezien als financiële waarde. Inkoop was vooral kosten gedreven. Door angst voor nog meer schandalen werd er in bestekken tot in detail voorgeschreven waar de opdrachtnemer aan moest voldoen. Het enige waar nog aan gesleuteld mocht worden was de prijs. Door de opdrachtgever was al helemaal uitgedacht WAT er gedaan moest worden; hij ging op de stoel van de opdrachtnemer zitten. De focus lag op regeltjes, op de eigen organisatie. Als ik het inkoopvolwassenheidsmodel er bij neem spreken we over de fasen 1 en 2. Ik noem dit inkoop 1.0.
Verleden jaar werd de Aanbestedingswet van kracht. Een belangrijke doelstelling is het creëren van zoveel mogelijk maatschappelijke waarde. Maatschappelijke waarde, dat is al meer Value. Het initiatief verschuift naar de opdrachtnemer. Deze wordt gevraagd iets te gaan doen. Het gaat nu minder om het WAT en meer om het HOE. Competenties en vaardigheden zijn belangrijk. Er komt aandacht voor de buitenwereld. Dat is wat ik inkoop 2.0 noem. Inkoop bevindt zich dan in het inkoopvolwassenheidsmodel in de fasen 3 en 4, op de omslag van interne naar externe focus.
Zijn we er dan? Het zal duidelijk zijn, in mijn ogen nog niet. Met het denkmodel van Simon Sinek in gedachten mist het WAAROM. Het gaat hier om drijfveren, betrokkenheid, motivatie en jawel: om waarden. Niet alleen die van de opdrachtgever, maar net zozeer die van de opdrachtnemer. Misschien juist nog wel meer vanuit de opdrachtgever. Dat kan alleen maar door als opdrachtgever los te durven laten, door de leveranciersbetrokkenheid flink te vergroten. Niet voor niets is dit het kenmerk van de fasen 5 en 6 van het inkoopvolwassenheidsmodel. Ofwel de heilige graal voor de professionele inkoper. Inkoop 3.0 dus.
Kunnen we als (overheids)inkoper uit die graal drinken? De cijfers lijken te zeggen van niet. De beste organisaties scoren een vier, slechts een hele enkeling zal op deelaspecten hoger komen. Binnen de overheid ligt dit over het algemeen nog lager. Geketend door wetten, procedures en bureaucratie blijft de focus intern gericht. Toch bieden diezelfde wetten nog genoeg ruimte. Binnen de zorg is het bestuurlijk aanbesteden zeer populair. Ruimte voor de zorgondernemer, toegevoegde waarde voor de burger.
Maar er bestaat ook zoiets als prestatieinkoop, in het Engels Best Value Procurement (BVP). Best values, die wilden we toch binnenhalen voor de belastingbetaler?
BVP is een inkoopmethodiek waarbij de inschrijvingen worden gewaardeerd volgens het principe dat de meeste waarde moet worden verkregen voor de laagste prijs. Aanbieders krijgen de kans om hun expertise maximaal te laten zien. De expert krijgt hierdoor alle ruimte om zich te onderscheiden van zijn concurrenten. Maar wat maakt iemand tot een expert? Een expert combineert bovenstaande vaardigheden: Hij beschikt over de juiste balans van benodigde kennis (Denken), Vaardigheden (Doen) en houding (Voelen). Deze vormen samen zijn persoonlijkheid, zijn gedrag. In onze westerse maatschappij zijn we al te lang uitgegaan van eerst denken en dan doen. Voelen was soft. Maar de beste prestaties worden geleverd door mensen die vanuit hun hart werken, met passie voor hun zaak gaan. Eerst voelen dus. Klinkt vreemd, zeker voor een overheid.
Maar het mooie is: juist de inkopers vanuit de overheid hebben de Best Values methodiek met succes omarmd! Rijkswaterstaat won er de prestigieuze Dutch Sourcing Award mee. Niet alleen de eerste prijs in de categorie Operational Excellence werd binnengehaald , maar ook de prijs voor de beste inkoopprestatie van het jaar. Deze maand ging een andere prijs, de Best Values Award naar de provincie Noord-Holland. Verleden jaar was dat de Hanze Hogeschool. En het zou mij niets verbazen als volgende jaar een Waterschap in de prijzen zou vallen.
Om af te sluiten met de cijfers, de dominante informatie in Best Value termen: bij Rijkswaterstaat had bij zo’n 30% van de best value projecten de winnende inschrijver zowel de beste kwaliteit als de laagste prijs. Op 1 na scoorde de winnende inschrijver de beste of 1 na beste kwaliteit.
Dat voelt goed!
